معبد داش کَسَن(سلطانیه، استان زنجان)

معبدی با نقش اژدها . معبدی عجیب آن هم در ایران و در استان زنجان. همیشه به دنبال فرصتی بودم که با آسودگی و در آرامش تمام از این بنا دیدن کنم. این نقش برجسته اژدها که در ایران تکرار نشده است، یادگاری از دوران ایلخانی و یک نوع تبادل فرهنگی به شمار می آید.

در ادامه سفری در اردیبهشت ۱۴۰۱ که مسیرمان به سلطانیه عزیز خورده بود و شب را در آنجا سپری کرده بودیم، صبحگاه پس از بازدید گنبد سلطانیه، راهی معبد شگفت آور داش کسن شدیم. مسیر معبد تا سلطانیه حدودا ۱۰ کیلومتر بود و بعد از عبور از روستای وی یر و گذر از جاده باریک آسفالته و سربالایی به درگاه این اثر باستانی رسیدیم. هیچ کس در آنجا نبود حتی نگهبان. در باز بود و ما وارد این فضای باستانی شدیم…

در ابتدای مسیر بازدید، چند ویترین بود که تعدادی ستون و سنگهای نقش دار را گذاشته بودند ولی آنه بیشتر به دنبالش بودیم فضای معبد و نقش اژدها بود. از پایین و بالا حسابی در فضای معبد دور زدیم. اطلاعاتم نسبت به آنجا بسیار ناچیز بود و در زمان نوشتن این مطلب در وبلاگ تصمیم گرفتم مراجع معتبر را در این خصوص جستجو کنم. بسیار سخت توانستم مطالبی را پیدا کنم که ارزش خواندن و بررسی داشته باشند و در نهایت مقاله هایی یافتم که در اینجا گزیده هایی را آورده ام.

دریغ از این که آثار این چنینی از توجه کمی برخوردار بوده و در گوشه ای برای خودش رها شده و نه معرفی میشود و نه آنچنان نگهداری.  

سعید گنجوی در مجله بررسی های تاریخی شماره ۱ سال دهم منتشر شده در سال ۱۳۵۴ مقاله ای به نام “داش کَسَن(شیرین و فرهاد )” نوشته است که بخشی از آن را در این قسمت نقل می کنم:

بنای نامبرده در دل کوه کنده شده است و در آن هیچگونه مصالح ساختمانی بجز سنگهای تراش یافته طبیعی دیده نمیشود. مردم محل آن را به نام شیرین و فرهاد نیز میخوانند. این بنا خصوصیات ویژه ای دارد نقوش برجسته آن که بر روی سنگهای طبیعی حجاری شده است، گرچه به دوره اسلامی نسبت داده میشود، اما تفاوتهایی با آثار بجای مانده از آن دوران دارد. در بیشتر نقشهای سایر بناهای باستانی و حتی درتخت سلیمان نقش اژدها را برروی کاشی نموده اند ولی تا بامروز نقش اژدها که به تنهایی برروی سنگ کنده شده باشد بدست نیامده بود و داش کسن تنها مکانی است که چنین نقش حجاری شده ای را بر روی سنگ در بردارد. 

واژه داش کسن به زبان آذری به معنای سنگ تراش یا سنگبر آمده است.

مشخصات ساختمان بنا 

این بنا که در محوطه ای بمساحت  ۶١۴ متر مربع ساخته شده است و بوسیله دیوارهای سنگی که دورتا دورآن کشیده اند از سایر بناهای اطراف محل مشخص ومجزا میگردد. دربررسی که در این محل انجام گرفته است از دید افقی سه غار سنگی بچشم میخورد که این سه غار رو یک نیم دایره بقطر ۳۹٫۴ متر واقع است. 

پلان معبد، محوطه ای مستطیل شکل را در برمی‏گیرد به طول ۴۰۰ متر و عرض آن نیز از شمال به جنوب از ۳۰۰ متر تا ۵۰ متر در نوسان است.

دو غار در طرفین بنا و یک غار مابین این دوغار و بفاصله ۲۶٫۷۵  متر از آنها واقع است. در سمت چپ غاری که درسمت راست نیم دایره واقع است، محرابی بطول ۲٫۵ و عرض ۱٫۱۵ متر دیده میشود.

بفاصله ۹۰ سانتیمتر ازاین محراب مکعب مستطیلى بطول ۵٫۹۰ و عرض ۱٫۹۰ متر حجاری شده است که در داخل این مکعب مستطیل اژدهای کنده شده ای دردرون سنگ نمایان است. بنظرمیرسد نقش برجسته اژدها داخل مکعب مستطیلی واقع بوده اطراف آنرا طرحهای تزئینی توری شکلی احاطه کرده است.  از دیگر طرحهای تزئینی حجاری شده اشکال درخت و گل و بوته و همچنین درخت گلابی رادر دیواره های بنا میتوان دید.

تعدادی ستونهای تزئینی هم دراین محل بدست آمده که حائز اهمیت فراوان است. درداخل محوطه استخری که باسنگهای حجاری شده احداث گشته است، دیده میشود و هم اکنون نیز در ایام بهارآب داخل آن جمع میگردد.

براثربررسیهائی که دراین محل انجام گرفته است، از نظرسابقه تاریخی و تعیین تاریخ تأسیس بنا با خصوصیات فوق میتوان تخمین زد که بنای نامبرده دارای سابقه تاریخی و قدمت زیادی است و احتمالا دردوره پیش از هخامنشیان در دل کوه بصورت غار کنده شده و در دوران مغول بصورت خانقاهی درآمده است و تزئینات حجاری شده موجود درقسمتهای مختلف آن مربوط به دوره سلطنت سلطان محمد خدابنده(الجایتو ) ۷۱۶-۷۰۴هجری است.

گورستانی که دراطراف این بنا موجوداست نشان میدهد که این محل در دوره های قبل از مغول نیز مکانی مقدس بوده و از نقطه نظر مذهبی اهمیت زیادی داشته است. کاوشهای علمی این بنا درآینده مسائل زیادی را در موردآن روشن خواهد کرد واحتمالا طرحهای حجاری شده زیادی را نمایان خواهد ساخت.

دکتر سعید گنجوی(دکترای باستان شناسی) مجله بررسی های تاریخی شماره سال ۱۰، ۱۳۵۴

سید قاسم موسوی در مقاله ای با عنوان معبد صخره ای داش کسن اینچنین می نویسد:

آنچه که مسلم است با عنایت به قراین و شواهد، چنین به نظر می‏رسد که کار در این اثر ارزنده، پیش از اتمام ساخت و تزیین کامل به تعطیلی کشیده شده و محوطه به یکباره به حال خود رها و حجاران محل را ترک کرده‏اند و بهترین دلیل بر این مدعا، مشاهده شدن طاق‏نماهای نیمه تمام قرینه موجود در اطراف نقش اژدها است، ولی آنچه که نمود عینی‏تری نسبت به دیگر موارد اثر دارد، این مسأله است که با اندکی دقت، هر بیننده‏ای می‏تواند عشق را در لابلای خطوط و نقوش این بنای ارزشمند ببیند. آری، با اندکی تأمل، ملاحظه می‏شود که معماران و طراحان و سازندگان این معبد در این محل با کمال دقت و مهارت‏های فنی و ایمان و اعتقاد کامل در نقشه بنا و همچنین ساخت حجاری و ملحقات اقدام ورزیده و به طور یقین، حجاران و سازندگان پیش از ساخت معبد نیک می‏دانستند، که چه باید بسازند و چگونه و به چه صورتی، نظر مساعد و رضایت‏بخش بانیان را جلب کنند. آری،نقشه معبد تاریخی «داش کسن» با موهبتی که طبیعت زیبای منطقه در اختیار سازندگان آن قرار داده بود و با استفاده از فرم‏ها و موتیف‏های تمدن‏های دیگر، دو امر هنری و تزیینی و براساس خواست و روءیاهای بزرگ و جاه‏طلبانه شاهی، چنان با دقت طراحی و اجرا شده که با زیباترین و عظیم‏ترین معابد دنیای متمدن آن روزگار رقابت می‏کرده و اگر هم اینک نیز آنچنان که شایسته و بایسته است به آن پرداخته شود، در جای خود می‏تواند یکی از ارزنده‏ترین جاذبه‏های گردشگری منطقه قرار بگیرد.

برای آشنایی با مسیر رسیدن به این جاذبه، فایل GPS مسیردر wikiloc قرار داده شده است.