جنگل سرخدار(علی آباد کتول، استان گلستان)

بار دیگر پاییز…
پاییز و جنگل های هیرکانی این بار برایمان نام تازه ای دارد و صحبت از یک گونه منحصر به فرد جنگلی است که اگر چه پاییز بر آن بی اثر است، ولی در میان درختان پاییزی و برگ ریزان جنگل، شیدایی می کند.  این زیبای دامنه های شمالی البرز، درخت سرخدار است که از گونه های خاص طبیعت ایران است.

کافیست پاییز باشد، جنگل باشد و دیگر هیچ. این دو واژه درهم می آمیزند و مجنون می کنند. به پیشنهاد دوستان راهی استان گلستان شدیم تا به دیدن طبیعت زیبای منطقه و خصوصاً درخت سرخدار برویم.

پس از استراحت شبانه در گرگان راهی علی آباد کتول و سپس جاده شیرین آباد هستیم. ۱۸ کیلومتر که جاده شیرین آباد را طی می کنیم در سمت چپ جاده مسیری از جاده جدا می شود.

جاده کوتاه ۱٫۵ کیلومتری ما را به روستای سیاه رودبار می رساند. سیاه رودبار ۸۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. باد سردی در حال وزیدن است ولی خوش شانس هستیم و امروز باران نداریم.

در سیاه رودبار مهمان “فرهاد مسعودی” عزیز، جنگلبان جنگل های سرخداری و در عین حال راهنمای خوب سیاه رودبار هستیم. عصرگاه پاییزی به راهنمایی فرهاد راهی منطقه ای می شویم که درختان سرخدار در اینجا انبوه است.

لحظه های غروب پاییزی و سکوتی که هر از گاهی با صدای یک دارکوب می شکند بینهایت لذت بخش است.

جهت آشنایی بیشتر با سرخدار و اهمیت آن متنی به نقل از فرهاد مسعودی آورده شده است.

‍ سرخدار چیست و چرا مهم است؟

سرخدار درختیست منحصربه فرد،از خانواده ی سوزنی برگان با خواصی متفاوت .
این درخت متعلق به دوره ی سوم زمین شناسی و قبل از عصر یخبندان است که چیزی بیش از صدو نود میلیون سال پیش را شامل می شود و جزء گونه های انگشت شماریست که از دوره ی یخبندان جان سالم به در برده و تاکنون زنده مانده است. گیاهیست زینتی و در عین حال صنعتی که هم ظاهری زیبا دارد و هم چوبی خوش نقش و البته بی نهایت مقاوم به رطوبت و فرسایش که همین عامل باعث شده است تانظر افراد زیادی را به خود جلب کند و موجب شده است تا ادامه ی حیاتش بشدت بامشکل روبرو شود.

تک سرخدار

پراکنش این درخت در اکثر نقاط دنیا هست اما یا بصورت تک پایه است و یا توده های کوچکی را شامل می شود. و این در حالیست که در شمال ایران محدوده ی رشد آن وسیع است ،خصوصا اینکه در محدوده ی شهرستان علی آباد کتول و در روستاهای سیاهرودبار و افراتخته بزرگترین ذخیره گاههای این درخت را شاهد هستیم که نه تنها در ایران، بلکه در تمام دنیا بی نظیر است و به عنوان یک افتخار ، ارزش و سرمایه ی ملیست.

برگ هایش

در این درخت ماده ای سمی به نام تاکسین یا توکسین وجود دارد که طی فرایندی مشکل و هزینه بر، آنرا از درخت استخراج کرده و ماده ای به نام تاکسول را تولید می کنند که برای درمان سرطان سینه و پروستات بسیار مورد استفاده قرار می گیرد.

رد تاریخ اینجاست

میوه هایش

تنه اش

در چند کشور اروپایی به دلیل عدم رشد وسیع سرخدار آنرا در محیط آزمایشگاه کشت بافت می کنند و مزارع کشت سرخدار بوجود آورده اند تا بتوانند مواد اولیه ی تولید تاکسول را فراهم نمایند که یکی از گران ترین صنعتهای اروپاست.

سبز در پاییز و زمستان

سرخدار چوبی بی نهایت مقاوم به رطوبت و فرسودگی با رنگ و نقوشی زیبا دارد که این خود عامل قطع و نابودی اش شده است. درگذشته بخاطر مقاومت و کشسانی بودن چوبش از آن در ساخت تیرکمان استفاده می کردند.

بالایش

رشد این درخت بصورت ده سانتی متر قدی و حدود یک میلیمتر قطری در سال است که بخاطر همین کند رشد بودن و دیرزی بودنش، با قطری کم، عمری بیش از هشتصد سال دارد که نمی توان در ظاهر درخت طولانی بودن عمرش را فهمید.تکثیرش بشدت مشکل است و از طریق بذر به ندرت می توان آنرا پرورش داد. و در حال حاضر از راه قلمه تکثیر می شود.

من یک سرخدار هستم

حال نکته اینجاست ؛ اروپاییان با صرف میلیاردها دلار آنرا بصورت مصنوعی کشت و از آن در ساخت داروی ضد سرطان استفاده می کنند در حالیکه ما درختان هزار ساله ی موجود را قطع و با آن، عامل سرطان یعنی قلیان میسازیم!!!

انبوه

به دلیل قطع و قاچاق بی رویه، اکنون این ذخیره گاه محدود در حال نابودیست و تاچند سال دیگر اثری از آن باقی نخواهد ماند. بیاییم باهم از این سرمایه و افتخار ملی حمایت کنیم.

فرهاد مسعودی

حدود ۴ چهار سال پیش زمانی که محل خدمتم به روستای” سیاه رودبار” و ذخیره گاه سرخدار تغییر کرد، در ظاهر اتفاق خوبی برای من بود، اما در واقع مسئولیت سنگینی بر دوشم گذاشته شد که خواب را از چشمانم برد. زیرا هم محل حساسی بود و هم اینکه اقوام و دوستان نزدیکم در این محل زندگی می کردند و من برای حفظ منطقه از تخلف، باید جلوی دوستان نزدیک خودم می ایستادم و این کار بسیار دشوار بود. در ماههای اول حضورم در این محل، متوجه شدم که درختان سرخدار بشدت از سوی بومیان مورد تهاجم واقع شده و بطور بی ملاحظه ای قطع می شوند. پس از هماهنگی با همکاران دیگرم در یگان حفاظت منابع طبیعی، برنامه ای ترتیب داده شد تا جلوی این قطع بی رویه گرفته شود. لذا طی چند عملیات شبانه و کمینهای مکرر موفق شدیم طی حدود یک ماه چندین قاچاقچی را شناسایی و دستگیر کنیم که با معرفی به مراجع قضایی، جرایم سنگینی نیز برای آنان منظور گردید. پس از آن نیز قرار شد دیگر اقدام به این کار نکنند و ما به اتمام این تخلفات امیدوار شدیم. اما این همه چیز نبود و چیزی تغییر نکرد. باوجود پافشاری ما در امر حفاظت و اقداماتی که برای کمینهای شبانه انجام می دادیم، باز هم شاهد قطع و قاچاق این درختان بودیم. به این ترتیب پس از چند روز تحقیق و بررسی به این نتیجه رسیدیم که اشکال کار در جای دیگریست و راه درمان برای این درد نیز چیزی دیگر است. با این دیدگاه، درقالب فعالیتی شخصی و خارج از حیطه ی وظایف اداری، به میان مردم محلی رفته و تمامی افراد درگیر در بحث قطع سرخدار را شناسایی کردم. سپس در فرصتهایی مناسب، با تک تک آنان صحبت کرده و در قالب گفتگویی کاملا دوستانه ، انگیزه آنان را از انجام این کار جویا شدم و آنان نیز با مشاهده ی جو دوستانه و حصول اطمینان از نیت بنده، لب به سخن گشوده و علل اقدام خود برای قطع و قاچاق سرخدار را عنوان کردند. در صحبتهای تمامی آنان ، دو عامل وجود داشت که بیشترین میزان تاثیر را داشت. یکی عدم آگاهی و اطلاع کافی نسبت به اهمیت سرخدار و جایگاه مهم آن در مجامع علمی و زیست محیطی جهان و دیگری نیاز شدید مالی و فقر بخاطر نبود شغل. اکثر آنان نیز به این نکته اذعان داشتند که اگر ده بار دیگر هم دستگیر و جریمه شویم، باز هم دست از کارمان برنداشته و قاچاق را رها نمی کنیم، زیرا زنان و فرزندانمان در خانه گرسنه اند و لباسی برای پوشیدن ندارند. با دیدن این شرایط، مدتی را به فکر فرو رفتم تا راهی برای کسب درامد این افراد پیدا کنم. زیرا برای جلوگیری از قطع سرخدار، نمی شد از ابزار و مجاری قانونی رایج اقدام کرد،که اگر می شد، قطعا در طول این مدت جواب می داد و ما باید شاهد نتیجه ی آن می بودیم. لذا باید راه دومی پیدا می شد و آن نیز ایجاد شغل و منبع درامد بود. با رسیدن به این نکته، به سراغ آنان رفتم و پس از صحبتی کوتاه، تمامی این افراد قول دادند در صورت وجود درامد، دیگر دست به قاچاق نخواهند زد و خودشان نیز در حفاظت جنگل کمک خواهند کرد.

بدون شرح

با توجه به پتانسیلهای فراوانی که این منطقه در زمینه ی گردشگری دارد، می تواند تبدیل به یکی از بهترین مقاصد گردشگری کشور باشد اما تحت تدابیر و مدیریتی جامع و آگاهانه. به همین منظور طی مشورتی که با چند تن از کارشناسان فعال و متخصص در زمینه ی گردشگری و خصوصا اکوتوریسم انجام دادم، نتیجه این شد که با ایجاد بستری مناسب برای جذب توریست و اجرای گردشگری پایدار در این منطقه، هم به بومیان آموزش داده شود تا نسبت به حفظ طبیعت اقدام کنند و هم اینکه مشاغلی مرتبط با این موضوع بوجود آید که این افراد با اشتغال به آن، دیگر سراغ قطع و قاچاق درختان سرخدار نروند. از طرفی نیز با معرفی این منطقه به عنوان مقصد گردشگری، تمامی طبیعت دوستان بتوانند به این منطقه آمده و از دیدن مناظر و مناطق دیدنی و جذاب آن لذت ببرند و تجربه ای کم نظیر را برای خود رقم بزنند .تجربه ای مانند حضور در میان انبوه درختان سرخدار که کمتر جایی می توان آنرا تجربه کرد.

داوود فضائلی در کنار فرهاد مسعودی

با همین رویکرد ، اکولوژ “سرخدار سیاه رودبار” راه اندازی شد تا بتواند اولین قدمها را برای رسیدن به این اهداف ارزشمند بردارد. اهدافی که خواست ملیست و منافعش متعلق به طبیعت و تمامی مردم شریف ایران است.

و این مسئله به تنهایی امکان پذیر نیست و من پذیرفته ام که به تنهایی هیچم. لذا نیاز به کمک و همکاری تمامی هموطنان عزیزم دارم. سرخدار متعلق به یک مکان خاص نیست و تمامی ایرانیان از آن سهم داشته و متعلق به تمام کشور است . لذا از همینجا دست کمک و طلب یاری ام را بسوی تمامی عزیزان دراز می کنم و امید دارم که در این راه ، من و دوستان همراهم را یاری کنید.

از همینجا نیز از تمامی دوستان عزیزی که تاکنون در کنارم بوده اند و حمایتم کرده اند، صمیمانه سپاسگزاری می کنم.

بدون شرح

بدون شرح

گردشگری چه کمکی به سرخدار خواهد کرد ؟

طی چند سال اخیر ،شرایط گردشگری کشور روند رو به رشدی را در پیش گرفته است. لذا می توان کمی به آینده ی آن امیدوار بود. لذا به عنوان یکی از راههای کسب درامد به آن نگاه می شود.

پس از تحقیقاتی که به عمل آمد مشخص شد مهمترین عامل قاچاق و قطع درختان خصوصا سرخدار ، بیکاری و فقر است. زیرا بومیان حق انتخاب زیادی برای تعیین شغل ندارند. به همین خاطر روی به قاچاق می آورند. از طرفی کیفیت خوب و قیمتی بالایی که برای سرخدار تعیین شده است ، بازار مناسبی را برای فروش آن فراهم کرده است که افراد زیادی را برای قاچاق وسوسه می کند.

جنگلبان

متاسفانه با تمامی تلاشهایی که نیروهای حفاظت منابع طبیعی برای جلوگیری از قطع این درختان انجام می دهند ، باز هم شاهد قطع و چاق آنها هستیم. لذا راه نجات این گونه ی ارزشمند ، چیزی غیر از روشهای حفاظتی کنونی است.

با توجه به موارد ذکر شده ، بر آن شدیم تا اقدامات گسترده ای را در جهت ایجاد اشتغال و حفاظت این منطقه ی خاص در پیش بگیریم که در ادامه به تشریح آن خواهیم پرداخت .

سبز دوست داشتنی

روستای سیاهرودبار دارای پتانسیلهای فرهنگی و طبیعی بیشماری است که قابلیت تبدیل شدن به یکی از مهمترین مقصدهای گردشگری کشور را دارد. خصوصا وجود خود جنگل سرخدار که بخاطر شرایط استثنایی اش انگیزه ی فراوانی را برای بازدید در افراد بوجود می آورد. اما یک مسئله وجود دارد و آنهم معرفی شدن این جنگل و هجوم گردشگران به این منطقه برای بازدید است که پس از مدتی منجر به تخریب و نابودی آن می شود. برای جلوگیری از این اتفاق ، راهکارهایی پیش بینی شده است که می تواند کمک بسیاری به حفظ منطقه نماید.

سرخداری

جزئیات

اولین اقدام ، استقرار یک کیوسک ایست بازرسی در ورودی جاده ی جنگلی می باشد که از ورود کلیه ی افراد بجز بومیان به جنگل جلوگیری خواهد کرد و خروج بومیان را نیز از جنگل کنترل خواهد کرد. این اقدام توسط اداره منابع طبیعی وخود بومیان صورت خواهد گرفت.

از طرفی نیز مسیرهایی طراحی شده است که افراد در قالب گروههای ۱۵ تا ۲۰ نفره می توانند وارد جنگل شده و با فرد راهنمایی که در اختیار آنان قرار می گیرد تنها از همان مسیرها برای بازدید از جنگل استفاده کنند تا جلوی پاکوب شدن وسیع سطح جنگل گرفته شود و افراد نیز سرخود وارد جنگل نشوند. اینکار اشتغال نیز به همراه خواهد داشت.

در اقدامی دیگر ، کلیه ی تولیدات روستاییان از قبیل عسل ، گیاهان دارویی ، برنج، فراورده های جنگلی و صنایع دستی، گرد آوری ، بسته بندی وبرای فروش بازاریابی می شود تا در سطح وسیع ایجاد اشتغال صورت گیرد. عروسکها ، پارچه ها و لباسهای بومی نیز احیا خواهد شد.

از طرفی نیز اقدامات گسترده ای برای آگاه سازی و اطلاع رسانی در سطح کشور صورت می پذیرد تا تمامی ایرانیان بدانند چه داشته ی ارزشمندی دارند و چطور باید با آن برخورد کنند. ما قصد داریم تا بازار فروش قلیانهای تولید شده با چوب سرخدار را از بین ببریم. هرگز نمی توان جلوی کشیدن قلیان را گرفت، اما می توان تشویق به استفاده از چوبی غیر از سرخدار کرد.

اقدام دیگر نیز صرف هزینه برای آموزش بومیان است. حتی روستاهای مجاور دیگری مانند میانرستاق ، افراتخته و خاک پیرزن نیز باید تحت آموزش گسترده و موثر قرار گیرند.

اقدامات دیگری نیز برای ایجاد نهالستان و تکثیر سرخدار صورت خواهد پذیرفت که کمک شایانی به احیا و گسترش زیستگاه آن در کشور خواهد کرد و تمامی این اقدامات علاوه بر ایجاد اشتغال و توان افزایی بومیان ، به حفظ و احیای گونه ی سرخدار کمک خواهد کرد که تاکنون به آن اندیشیده شده است و برای اجرایش برنامه ریزی شده است. نقطه ی شروع این اقدام ابتدا ایجاد اقامتگاه بومگردی سرخدار سیاهرودبار و دریافت آموزشهای مربوط به اکوتوریسم و گردشگری پایدار توسط مدیران این اقامتگاه بوده است تا اقدامات مذکور، آگاهانه و با دانش کافی به اجرا در آیند. البته تمامی فعالیتها با مشارکت مردم محلی و دیگر ساکنین روستا اتفاق خواهد افتاد و این عزیزان نیز به ما کمک خواهند کرد .

وسعت کار گسترده ، حجم آن زیاد و بار مسئولیتش بسیار سنگین است زیرا یک اقدام ملیست و منافع مادی و معنوی کل جامعه را در بر می گیرد لذا نیاز به کمک تمامی کسانی دارد که به هر دلیلی دلشان برای ایران و سرافرازی آن می تپد. این کار به تنهایی قابل انجام نیست و همت جمع را می طلبد…

فرهاد مسعودی در سیاه رودبار با همکاری سایر اهالی در حال ایجاد یک منطقه گردشگری پایدار است و با توجه به اطلاعات و تخصص وی در زمینه جنگل داری بهترین محافظ این منطقه خواهد بود.

در بازگشت از سیاه رودبار بارندگی و برف در ارتفاعات گلستان و سپس آفتاب مناظر خاصی را رقم زدند.

گر زچشمش پرتو گرمی نمی تابد،
ور برویش برگ لبخندی نمی روید؛
باغ بی برگی که می گوید که زیبا نیست؟
داستان از میوه های سربه گردونسای اینک خفته در تابوت پست خاک می گوید .
باغ بی برگی
خنده اش خونیست اشک آمیز
جاودان بر اسب یال افشان زردش میچمد در آن.
پادشاه فصلها ، پائیز

چند نکته:
– فاصله سیاه رودبار از شهر علی آباد تقریباً ۲۳ کیلومتر جاده آسفالته است.
– برای اقامت در سیاه رودبار و بازدید از میراث طبیعی جنگل سرخدار با فرهاد مسعودی ۰۹۱۱۹۶۷۰۹۳۵ هماهنگی لازم را انجام دهید.

– اگرچه مسیر مشخص است ولی باز هم فایل GPS تا روستای سیاه رودبار در Wikiloc گذاشته شده است. برای رفتن تا منطقه ی بکر جنگل با فرهاد مسعودی هماهنگی کنید.

همچنین ویدیوی تهیه شده از این سفر در آپارات قرار داده شده است.